Ο Ελληνισμός της Αρμενίας

Του Ελευθέριου Χαρατσίδη, διδάκτορος Εθνολογίας

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ πληθυσμός της σύγχρονης Αρμενίας, σύμφωνα με στοιχεία του 1989, ήταν περίπου 8.000 άτομα. Ο πληθυσμός αυτός συγκροτήθηκε από ομάδες, οι οποίες εμφάνιζαν κοινωνικοπολιτιστικές ιδιαιτερότητες που συνδέονταν με την εθνική ιστορία και τις ασχολίες τους στην προηγούμενη πατρίδα τους. Η διαμόρφωση του ελληνικού πληθυσμού της Αρμενίας ήταν το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης και πολύπλοκης ιστορικής διαδικασίας που συνδεόταν τόσο με την ιστορία των περιοχών προέλευσης, όσο και με την ιστορία της ίδιας της Αρμενίας.




Μεταλλωρύχοι

Η έλευση των Ελλήνων στην Αρμενία και ειδικότερα στις βορειοανατολικές περιοχές της, συνδέεται με την εξόρυξη και την κατεργασία χαλκού. Η πείρα και η δεξιοτεχνία τους στο συγκεκριμένο τομέα, ήταν γνωστή στους τοπικούς πρίγκιπες οι οποίοι καλούσαν Ελληνες μεταλλωρύχους για να αναπτυχθούν τα μεταλλεία τους. Ετσι, το 1763 προσκλήθηκαν από την Αργυ- ρούπολη (Γκιουμουσχανέ) Ελληνες μεταλλωρύχοι, οι οποίοι οργάνωσαν τις εργασίες στα ορυχεία της μονής Αχταλά, όπου σχημάτισαν οικισμό. Μερικά χρόνια αργότερα, σε απόσταση 10 χιλ. από το σημείο αυτό και κοντά σε ένα μεγάλο χυτήριο

δημιουργηθηκε απο Ελληνες ο οικισμός Μαντάν, ενώ ο αριθμός των Ελλήνων στο εργοστάσιο Σαμλούγκ και το ορυχείο Μπιαντίκ που λειτούργησαν στην περιοχή τα επόμενα έτη, έφθανε τα 1.000 άτομα.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, η βασιλική κυβέρνηση δεν κατέβαλλε στους μεταλλωρύχους, οι οποίοι αντιμετώπιζαν ήδη δυσχέρειες, το συμφωνημένο ποσό για το χαλκό που παρέδιδαν. Οι εργαζόμενοι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα ορυχεία και ασχολήθηκαν με τη γεωργία, σχηματίζοντας σε απόσταση 10-30 χλμ. από τα εργοστάσια, τα χωριά Κόγκας και Γιαγκντάν.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αι. Οι Ελληνες επιδίδονται στην κατεργασία μετάλλων στις περιοχές Ιτζεβάν και Ντιλιζάν, όπου χτίζουν δύο εργοστάσια. Στη συνέχεια περνούν στην επαρχία του Ζαγκεζούρ και αργότερα της Αλεξαντροπόλ. Η εσωτερική μετανάστευση που οφειλόταν στις έρευνες για τον εντοπισμό νέων κοιτασμάτων μετάλλων, οδήγησε στο σχηματισμό του οικισμού Νοβομιχάιλοβκα (σημερινό Ανκα- βάν, επαρχία Ραζντάν).


Στην επαρχία Ζαγκεζούρ, μια εταιρία Ελλήνων μεταλλουργών, ίδρυσε στη δεκαετία 1840, δύο εργοστάσια τα οποία στα τέλη του 19ου αι. εξελίχθηκαν σε μεγάλες μεταλλουργικές επιχειρήσεις. Στην ίδια επαρχία, τη δεκαετία 1850, κτίσθηκε ένα μεγάλο χυτήριο χαλκού που ανήκε στον Ελληνα Χαραλάμπη Κου

ντουροβ και σε δυο συνέταιρους του. Στην επαρχία Αλεξαντροπόλ, Ελληνες μεταλλουργοί οργάνωσαν το ορυχείο Σαγκάλι – Εϊλάρ μαζί με τον οικισμό Σισιμαντάν απ’ όπου το μετάλλευμα χαλκού πήγαινε για επεξεργασία στο Αλαβερντί.






Επαγγέλματα

Η μεγάλη εισροή Ελλήνων στην Αρμενία άρχισε μετά το ρωσοτουρ- κικό πόλεμο του 1827-1829 όταν μετοίκησε εκεί μεγάλος αριθμός Ελλήνων προσφύγων από τις περιοχές Καρς, Ερζερούμ και Μπαγιαζέτ. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην επαρχία της Αλεξαντροπόλ (σημερινό Λενινακάν κουμρί). Τότε δημιουργήθηκαν από Ελληνες αγρότες οι οικισμοί Σαριμπάς, Μπαϊ- τάρ και Μπαγιαντούρ, ενώ ελληνικός συνοικισμός («Ουρμνότς» ή «Ουινερί μαϊλά», δηλ. συνοικισμός των Ελλήνων») διαμορφώθηκε και μέσα στην ίδια την Αλεξαντροπόλ, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί, το 1830 150 οικογένειες Ελλήνων. Η μεγάλη αυτή ομάδα προσφύγων αριθμούσε περισσότερους από 100 τεχνίτες και βιοτέχνες, μεταξύ των οποίων πολλοί ράφτες, καπελάδες, σιδεράδες, πελεκητές πέτρας κ.ά. Ενα από τα κυριότερα επαγγέλματα που ασκούσαν οι Ελληνες ήταν αυτό του κτίστη, με αποτέλεσμα να οικοδομηθούν υπέροχες εκκλησίες, μύλοι και κατοικίες. Ραγδαία ανάπτυξη παρατηρήθηκε και στο εμπόριο αφού τα καταστήματα που ανήκαν

στην ελληνικη κοινοτητα και στην εκκλησία (κτίστηκε το 1850 και ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Γεώργιο) έφταναν τα 60.

Σύμφωνα με στοιχεία της απογραφής του 1897 στη βορειοανατολική Αρμενία (επαρχία Λορί) υπήρχαν περίπου 6000 Ελληνες, με κύριες ασχολίες την εξόρυξη μετάλλων και τη γεωργία. Αλλη περιοχή με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς ήταν η επαρχία της Αλεξαντροπόλ (Λενινακάν, Κουρμί), με 2.500 περίπου Ελληνες. Στις περιφέρειες Νορμπα- γιαζέτ (περιοχή Ραζτάν) και Ζαγκε- ζούρ ζούσαν αντίστοιχα 179 και 380 Ελληνες.



20ς αιώνας

Τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι., ο αριθμός των Ελλήνων της Αρμενίας μειώνεται και ένα τμήμα έρχεται στην Ελλάδα. Το 1931 στην Αρμενική Σοσιαλιστική Σοβιετική Δημοκρατία ζούσαν 4.302 Ελληνες εκ των οποίων 3.903 στη βορειοανατολική Αρμενία, 411 στην περιοχή Ραζτάν και 688 στην περιοχή Στεπαναβάν.

Εως το 1988, η βασικότερη ομάδα Ελλήνων, περίπου 4.450 άτομα, ήταν κατανεμημένη στις περιοχές: Λορί (κωμοπόλεις Μαντάν, Σαμλούγκ, Μπιαντίκ), Στεπαναβάν (χωριό Γιαγ- τάν) και Ραζτάν (χωριό Ανκαβάν). Μικρές ομάδες Ελλήνων (συνολικά 3.200 άτομα), ζούσαν στις πόλεις Ερεβαν, Λενινακάν (σημερινή Κουμρί), Κιροβακάν, Στεπαναβάν, Αλαβερντί και Ραζντάν.



Πηγή: Καθημερινή